24 .کاربرد سازهای کوبه ای در ارکستر (بخش دوم)

انزو حکمت:

تفاوت سازهای کوبه‌ای از لحاظ اجرا در چیست؟همونجوری که شما اشاره کردی خب یه سری از سازها رو با استیک نوازندگی می‌کنند و اول بگو استیک چی هست؟و سازهای کوبه ای رو از لحاظ اجرا به چند دسته میشه تقسیم کرد؟

آرمین ضرابی:

استیک به معنی تکه چوب است منتها اون وسیله ای که ما استفاده میکنیم،یک چوب است که بعضی وقتا میتونه چوب هم نباشه(میتونه از پلاستیک یا فایبرگلاس باشه و حتی میتونه فلزی باشه)و هرکدومش یه جایی کاربرد داره و یه اونا (مخصوصا در سازهای کوبه ای)استیک میگوییم مثل همون چیزی که در گیتار به پیک معروف است و در سنتور به آن مضراب میگویند و برای درامز و سازهای پرکاشن دیگه مثل تبمبالز و سازهای این تیپی به آن استیک میگوییم که معمولا جفته.

 در رابطه با سازهای کوبه ای اگر انزوجان هم موافق باشه با همدیگه بیایم سازها رو دسته بندی کنیم و بگیم از چه سازهایی در دنیا بیشتر استفاده میشه و چه سازهای کوبه‌ای متداول است؟(چون سازهای کوبه‌ای در این سال‌ها مظلوم واقع شدن)چون هنوز که هنوزه بعضیا در ایران فقط دف و تنبک را میشناسند و جایی نبوده که درست راجب اونا صحبت بشه.

خب با اجازه شما شروع می‌کنیم از ساز درامز است که قدیمی‌ترها توی ایران بهش جاز می‌گفتن و ما دیگه این اسم رو روش نمیذاریم چون جاز برگرفته از کلمه ی جز است که خودش یک سبک موسیقی است.(دراصل درامز است ولی اگر یه نفر به اون جاز هم گفت اشکالی نداره چون میخوایم تعصبی نباشه)و به نوازنده ی این ساز درامر میگویند(اونایی که در قدیم به این سبک جاز میگفتن،به نوازنده یآن هم جازیست میگفتن که قشنگتره)و درامز جمع کلمه  درام است که به معنی طبل است.

پس درامز میشود طبل ها که البته باز سنج‌ها هم داره.ساز درامز ، ما در سازهای کوبه ای و لقب قلب ارکست رو داره و کاملترین سازهای کوبه ای(به لحاظ اجرای ریتم)است و در آن استفاده ی همزمان از دستها و پاها میشود.

در رتبه بعدی(البته رتبه بندی ما در سازهای کوبه ای براساس اهمیت نیست و اولویت خاصی ندارد)به سراغ ساز پرکاشن میرویم و همونجور که گفتیم سازهای پرکاشن همون سازهای کوبه ای است ولی خب این یک نگاه کاملا فراگیر است و ما میخوایم به اون جزئی تر نگاه کنیم که ما میخوایم از یکسری متداول ترین های آن اسم ببریم.

زیر مجموعه سازهای پرکاشن شروع میشه از کامل‌ترین سازهای کوبه ای این مجموعه به اسم کونگا وکونگا ، سازی هست که حالت بشکه‌ای و خمره ای مانند است و به صورت تکی یا چهار پنج تایی استفاده میشه(در سایزهای مختلف چون کوکش متفاوت تره)و بعد از اون بونگاس هست که یک طبل جفت است که تشکیل شده از یک طبل کوچک و بزرگ است(بینگو و بانگو)و معمولا در اجراها فقط یک جفت بونگاس هست.

به ترکیب چهارتایی ساز کونگا و بونگاس از قدیم تومبا میگن و اگر کسی بگه پرکاشن چیه من به اون میگم پرکاشن به طور ساده شامل یه جفت کونگا و یه جفت بینگو بانگو میشه و این از نظر ما یه تعریف ساده از ساز پرکاشن است چون برای ما بقی ساز ها وقتی یه نفر میخواد به کلاس کاخن بیاد نمیگه من میخوام به کلاس پرکاشن بیام و بعد من بفهمم منظورش کاخن است یعنی میخوام بگم مابقی سازهای پرکاشن اسم های خاص خودشونو دارن.

در شیراز از چهارراه پارامونت تا قرالدشت رو کلا به نام قصرالدشت میشناسن با اینکه مسیر طولانی ای است و این مثال برای مخاطب های شیرازیمون بود و همین موضوع برای پرکاشن هم حاکم است.

بعد از پرکاشن به نظر من کاملترین ساز،کاخن است چون تنها سازیه که خیلی به وضوح و خیلی به دور از حاشیه می‌تونه الگوهای ریتم درامز رو تا حد زیادی شبیه بهش اجرا کنه.

انزو حکمت:

حنی کاخن رو بعضی وقتا به عنوان درامز در اجراهایی که کمی آمپلاکتر است و نمیخوان از درامز استفاده کنند،به کار میبرند. یعنی انقدر ساز کاملیه و هم یه جورایی بیس کاملی داره که حکم همون کیک درامو داره و هم صداهای متفاوت توی ناحیه‌های مختلفش داره که بازم صداهایی مثل تام تام، اسنر و قسمت‌های مختلف درامز رو پوشش میده.

آرمین ضرابی:

بله دقیقا و مسئله اینجا هست که دقیقاً حالا جدا از بحث کاربردش توی ارکست، خیلی جالبه که اصلا صداشم شبیه به درامزه و من واقعا دوستش دارم و درسته درامز یه چیز دیگست و دستمون برای اجرا بازتره ولی کاخن هم حس خوبی میده و خلآ درام رو حس نمیکنم.کاخن ایاینقدر بومی بوده که اسم آن به معنی جعبه کوچک یا چوبی است.

کاخن رو در اون زمان برده‌های سیاه پوست که در قاره آفریقا و آمریکای جنوبی مستقر بودند چون رقص زیادی دارن و ریتمای قشنگی رو اجرا میکنند و در اون زمان اونا از جعبه‌های میوه‌ و صندوق میوه(مثلاً صندوق انگور)استفاده کردند و روی صندوق‌ها مینشستن و می‌زدن و از این طریق کاخن رو اووردن و پیشینه ی زیادی دارد و الان بین المللی شده و کل دنیا اونو میشناسن(یکی از دلایل اون هم اینه که تعصبی روش نبوده).ما الان داریم از پر و پیمون بودن سازها اولویت بندی میکنیم.

گزینه بعدیمون در سازهای کوبه ای، ساز داربوکا است که خیلیا اینو به اسم تمپو عربی می‌شناسند(بهترین نوع این داربوکا و تمپوها را مصر و کشورهای خلیجی حاشیه خلیج فارس و کشورهای عربی می‌سازند) حالا درسته ماینل و ال پی هم اونو می‌سازن و برندای خوبی می‌سازن ولی خب حقیقتاً خود من اون تمپوی جوهر آلفن که ساخت مصر هست رو خیلی می‌پسندم یا تمپوی سنتی چدنی که  طرح مصری داره و یه مقدار لهجه شرقی دارند رو بیشتر دوست دارم.

ساز بعدی ما در دسته بندی سازهای کوبه ای، جیم بی هست و در حقیقت مثل داربوکا هست ولی یه خورده کشیده تره و قطر ساز بیشتره و پوست ساز هم معمولاً طبیعی است(البته درحال حاضر یه سری پوست های مصنوعی هم وجود داره) و بازم کمپانی‌های معتبری مثل ال پی،ماینر و رمو هم جیم بی های خوبی می‌سازن که معمولاً به این شکل میبیننش که نوازنده این ساز رو میندازه روی دوشش و در حقیقت و ساز میفته بین دو تا پاش و می‌نوازه.(بهتره که جیم بی یک ساز تکمیل کننده باشد).

بی میتونه بسازه تنها هم شناخته بشه ولی خب یک مقداری ساز پر استهلاکیه(چون پوست جیم بی نسبتا نازک و سایز دهنه کوچیکی نیست و در اندازه های 12 یا 14 است و اگهه کمتر باشه به سمت لحجه تمپو میره)و بعد از چند اجرا ممکنه پاره بشه و یکی از سازهای کوبه ای بسیار خوب برای تک نوازی و بداهه نوازی است(بهتره در کنار ست پرکاشن یک تکه جیم بی بنوازی)و اگر روزی یکساعت و نیم با آن تمرین شود ، استهلاک پوست و تعویض پوست رو زیاد داره.

اگر بخواهید به جیم بی  به عنوان یک ساز مستقل نگاه کنید بهتره یک سازی مثل داربوکا رو بگیرین(چون از خلی جهات شبیه به هم هستند)و عمده ی کار رو با اون انجام بدین و بازم یه سازی به اسم تیمبائو اومده که نسبتاً جدیده و واقعا داره متداول می‌شه و یه ساز بلند است و به یک متر میرسه و دهنه ی آن 14 است و معمولا از پوست های طلقی و مصنوعی استفاده میشه و استهلاک و قیمت اون نسبت به جیم بی کمتر است ولی باز هم منظورمون این نیست که میتونه جایگزین جیم بی باشه.

حس و حال تیمبائو با جیم بی یک است ولی جنس صدای آنها متفاوت است و واقعیت اینه که توی اجرا و تکنیک خیلی شبیهن یعنی اگه واقعاً نگم مثل هم هستند ، درسته پوست یکیشون طبیعی و یکی مصنوعی است ولی حس و حال نوازندگی مشترکی داره و یک ساز برزیلی است.

گزینه ی بعدی سازهای کوبه ای،دف و تنبک میباشد که راجب اون صحبت کردیم و یکی از سازهای کوبه ای دیگه که ممکنه در کنسرت ها زیاد دیده باشین، ساز تیم پانی هست که توی گروه کلاسیک استفاده میشه و شامل چندتا طبل بزرگ است(حداقل دوتا)و بسته به کوکی که نوازنده میخواد از اون استفاده میکنند و معمولاً نوازنده به صورت ایستاده با یه حالت خیلی رسمی پشت ساز وایساده و استیکاشون شبیه به ملته(یعنی سراستیل گرد نمدی ماننده و از جمله موسیقی حماسی و قهرمانانه است).

هنگ درام هم جزو سازهای کوبه‌ای محسوب میشه ولی واقعیت اینه که هنگ درام فقط کوبه‌ای نیست و ریتمیک ملودیک یا کوبه ای ملودیک است.بنابراین ما بیشتر سعی کردیم راجع به اون دسته سازهای کوبه ای صحبت کنیم و اسم ببریم که دقیقاً به صورت کوبه‌ای هست و البته میتوان از ساز کالیمبا هم اسم برد که در زیر مجموعه یک ساز زخمه‌ای قرار می‌گیره.

حتی پیانو در شکل فرم آکوستیکش ، ضربه‌ای که اون چکش‌ها به این سیم‌ها میزنه و اون نمدهایی که روی این سیم‌ها ضربه می‌زنه باز دوباره تداعی یک نوع ضربات کوبه‌ای است.چه بسا نوازنده پیانو هم اون کلاویه ها رو که به صورت شاسی هستند رو نیرویی بهش وارد میکنه و از اونور اون چکش می‌خوره روی سیمه و یک صدایی تولید می‌کنه. بنابراین پیانو رو هم میشه برای نوع حرکت و اون داینامیکش یک حالت کوبه ای وجود داره .

 الان که فکر میکنم به نظرم همه سازها وجه اشتراکی با سازهای کوبه ای دارند.شما سنتور رو در نظر بگیر و اون مضرابی که میزنه هم حالت کوبه ای داره یا در ساز فلوت هم حالت کوبه ای داریم و سازهای کوبه ای یعنی داینامیک خالص و چون همه ی ساز ها با یک داینامیک خاصی حرکت میکنند درهرصورت تمام سازها از الگوهای کوچک سازهای کوبه ای در الگوهای خودشون استفاده میکنند.

انزو حکمت:

در واقع اینکه اول مرغ بوده یا تخم مرغ؟در موسیقی هم من احساس میکنم میشه گفت اول سازهای کوبه ای بوده و بعد سازهای ملودیک.

آرمین ضرابی:

 این درسته چون اول ریتم بوده میدونی ما جلسه پیش راجع به ریت صحبت کردیم دوستان اگه پادکستو گوش داده باشن و ریتم حکم اون بستر و ریل رو داره و باید یه ریتمی باشه که یه چیزی روش سوار بشه. اون انسانی که از اون موقع میخواسته خودش یه جورایی موسیقی رو کشف بکنه مطمئناً نیومده دنبال سیم و تیغه بگرده و بسازه و قطعا از بادی پرکاشن اتفاده کرده و سازهای کوبه ای اول بوده چون اول ریتم بوده و بعد ملودی اضافه شده.(اول فقط یک سری اصوات بوده و دو،ر،می،فا،سل نبوده)